Bebeğinizin büyümesini takip edin

0-3 yaş çocukların en hızlı büyüdükleri dönemlerden. Özellikle yaşamlarının ilk yıllarında yapılan rutin doktor kontrolleri onların gelişimleri ile ilgili önemli bilgiler veriyor. Çocuklarını öncelikle kilo ve boy artışı ile değerlendiren aileler içinde büyüme grafiği dikkatle takip edilen bir konu… Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Özlem Karahasanoğlu çocuklardaki büyüme ölçümlerinin nasıl değerlendirilmesi gerektiğine ilişkin merak edilenleri yanıtlıyor.

Büyüme grafiğine ne için ihtiyaç duyuluyor?
Sağlıklı bir yaşam için çocuğun büyümesinin belirli aralıklarla standart büyüme eğrilerinde değerlendirilip, sorun olabilecek durumların erkenden saptanarak çocukta kalıcı etkiler yapmadan önlenmesi gerekir.

Rutin ölçümlerde bir sorun saptanmayan çocuklarda da düzenli ölçümlerin kaydedilmesi ileride oluşabilecek sorunlar açısından referans oluşturur ve sorunun ne zaman ve hangi parametreleri etkileyerek başladığı daha iyi anlaşılır.

Büyüme kaç yaşına kadar devam eder? Büyümeyi hangi faktörler etkiler?
Büyüme; bebek anne karnına düşer düşmez başlar ve ergenlik döneminin sonuna kadar devam eder. Büyüme sabit bir hızla sürmez. Anne karnında çok hızlı olan büyüme, süt çocukluğunun yani 2 yaşın sonuna dek oldukça hızlı ama giderek azalan bir ivmeyle devam eder.
Büyüme; süt çocukluğu, çocukluk ve ergenlik dönemlerinden oluşur. Süt çocukluğu ve ergenlikte büyüme en hızlıdır.

Süt Çocukluğu Dönemi: Anne karnındaki çok hızlı büyüme, doğumdan sonraki ilk iki yaşta giderek azalan bir ivmeyle devam eder. Bu dönemde büyüme çevresel faktörlere ve genetik potansiyele bağlıdır. Çevresel nedenler çocuğu anne karnında etkilemeye başlar ve doğumdan sonra giderek önem kazanır.

En önemli çevresel nedenler: Yeterli ve dengeli beslenme ve enfeksiyon hastalıklarıdır. Bunun dışında genetik nedenler ve hormonal (endokrin sorunlar)da büyümeyi etkileyen önemli nedenlerdir.

Çocukluk Dönemi: İki yaşından ergenliğe kadar olan dönemdir. Bu dönemde çevresel nedenler dışında tiroid ve büyüme hormonları da büyüme üzerinde çok önemli rol oynar.

Ergenlik Dönemi: Ergende büyümeyi en çok cinsiyet ve büyüme hormonları etkiler.


Büyümenin ölçümlerle değerlendirilmesi
Vücut ağırlığı: Yeni doğan bir bebeğin ortalama ağırlığı 3200gr.dır. Doğumu izleyen günlerde vücut sıvısının azalmasına bağlı olarak bebekler doğum ağırlıklarının %5-6 sını kaybederler. Bu FİZYOLOJİK TARTI KAYBI dır.

BEBEKLER NE KADAR KİLO ALIR
• Bebek 10-14 günlükken doğum ağırlığını yeniden kazanır.
• İlk 3 ayda günde 30 gr ya da haftada 150-250 gr alır.
• Sonra ki 3-6 ay arasında günde 20 gr ya da haftada 100-150 gr almaya devam eder.
• 6-9 ay arasında günde 15gr. kadar tartı alırlar; ancak bu düzenli bir alış olmayabilir. Ayda ya da haftada bunun ortalamasına denk gelecek şekilde kilo da alabilirler.
• Bebekler 9 -12.aylar arasında 12g / günde tartı alırlar.

4-5 aylık bir bebeğin doğum ağırlığının iki katına çıkması beklenir. 1 yaşındayken doğum ağırlığının ortalama üç katına, 2 yaşında ise ortalama dört katına ulaşır.
Vücut ağırlığı artışı; 1-3 yaş arasında haftada 50 gr yani yılda ortalama 2-2,5 kilo olarak beklenir.
4-6 yaş arasında ise günde ortalama 6 gr alırlar. Bu ise yılda ortalama 2 kg artışa tekabül eder.

Vücut ağırlığı kısa zaman aralıklarında büyük değişiklikler gösterebildiği için ilk 2 yaşta büyümenin izlenmesinde tüm ölçümlerden daha duyarlıdır. BEBEĞİN BULUNDUĞU AYA GÖRE AĞIRLIĞI HEM O ANDAKİ HEM DE GEÇMİŞTEKİ BESLENME DURUMUNU GÖSTERİR. AĞIRLIK TÜM DOKU VE ORGANLARIN BÜYÜMESİNDEN ETKİLENİR.

Vücut ağırlığı ölçümleri bebek çıplakken ve bebek terazilerinde, daha büyük yaşlarda baskülde yapılır.

Boy: İlk 2 yaşta boy ölçümü baş-ayak cetveliyle yapılır. Zamanla suyunu kaybetmemesi açısından bu materyalin tahta gibi organik bir maddeden değil sert metalden olması gerekir. Bu düzeneğin baş parçası sabit ayak parçası ise hareketlidir.

BEBEKLERİN BOYU NE KADAR UZAR?
• Yeni doğan bir bebeğin boyu ortalama 50cmdir.
• İlk 3 ayda ortalama 8 cm,
• İkinci 3 ayda yine ortalama 8 cm,
• Üçüncü 3 ayda toplam 4 cm,
• Dördüncü 3 ayda toplam 4 cm artar.

Böylece 1 yaşındaki bebeğin boyu doğum boyunun 1,5 katına ulaşmış olur. Boy uzunluğu 1-2 yaş arasında toplam 10-12 cm, 2 yaştan 3 yaş sonuna kadar yılda 7 cm, 4-10 yaşları arasında yılda 5-6 cm artar. Böylece çocuk 4 yaşında doğum boyunun iki katına (ortalama 100cm ), 12 yaşında doğum boyunun üç katına ( 150cm ) ulaşır.
Ergenlik dönemi boyun çok hızlı arttığı bir dönemdir. Yılda 10-15 cm kadar boy uzaması bekleyebileceğimiz bir dönemdir.
Dünya Sağlık Örgütüne göre büyüme hızının değerlendirilmesinde 0-1 yaş grubu bebeklerin her ay, 1-2 yaş arasında 2 ayda bir, 3-5 yaşlarında 3-4 ayda bir kontrol ve ölçümlerinin yapılması gerekmektedir.

Sağlık Bakanlığı’nca bebek kontrolleri; doğum sonrası ilk 48 saat, 15. ve 41.gün, 2,3,4,5,6,9,12.aylarda ve 1-3 yaşlar arasında 6 ayda bir, 4-6 yaşlar arasında yılda bir kere olarak belirlenmiştir.

BOY TARTI GİBİ DEĞİLDİR, ÇOK YAVAŞ DEĞİŞİKLİK GÖSTERİR. YETERSİZ BESLENME VE AKUT ENFEKSİYON GİBİ DEĞİŞİKLİKLERE DUYARLI DEĞİLDİR. KRONİK HASTALIK VE BESLENME YETERSİZLİĞİNİN BOY ALIMINI ETKİLEMESİ İÇİN EN AZ 6 AYLIK BİR SÜRE GEÇMESİ GEREKİR. BOY BEBEĞİN YA DA ÇOCUĞUN O ANDAKİ DEĞİL DAHA ÇOK GEÇMİŞTEKİ BESLENME DURUMUNU GÖSTERİR.

Boya göre ağırlık: Çocuğun yaşının bilinmediği, düzenli kontrollerin yapılamadığı veya çocuğun ilk kez görüldüğü zamanlar kullanılabilecek bir ölçümdür. Çocuğun tartısı büyüme cetvellerinde aynı boyda, sağlıklı, büyümesi normal olan çocukların ağırlığı ile karşılaştırılır.

Baş çevresi ölçümleri: Baş çevresi ölçümleri deneyimli bir sağlık profesyoneli tarafından yapılmalıdır. Aksi takdirde hata payı yüksektir. Merkezi sinir sisteminin gelişimini gösteren bir ölçümdür. 0-3 yaş arası çocuklarda düzenli izlenmelidir. Bebek normal sınırlarda doğduysa 34-36 cm civarındadır. İlk 2 ayda her ay için artış ortalama 2 cm dir. 2-6 aylarda ayda ortalama 1 cm, 6-12 ay arasında ayda 0,5 cm, 1-3 yaşlar arasında ise ayda 0,25 cm artar. Sonuç olarak;
• İlk 3 ayda ortalama 5 cm,
• İkinci 3 ayda ortalama 3-4 cm,
• Üçüncü 3 ayda toplam 2 cm,
• Dördüncü 3 ayda toplam 1 cm artarak 1 yaşındaki bir çocukta 46 cm e ulaşır.
• Üç yaşında ise 50 cm civarında olur.

Büyümenin doktor tarafından izlenebilmesi için o toplumdaki aynı ay veya yaştaki başka çocukların değerlerinin bilinmesi gerekir. Bu amaçla her toplum kendi çocuklarının büyüme eğrilerini veya grafiklerini çıkarır.

Büyümenin değerlendirilmesinde üç ana yaklaşım söz konusudur.
1-Persentiller (yüzdeler)
2-Median yüzdesi
3-Standart sapma skoru

1-PERSENTİL EĞRİLERİ(YÜZDELER)
Büyümeyi aynı yaştaki ve boydaki çocukların persentil eğrileri ile karşılaştırmaya yarar. Çocuğun ölçümleri büyüme eğrisinde bulunduğu yüzdeye göre değerlendirilir.
Bu eğrilerin hazırlanması için toplumda değişik sosyo-ekonomik bölgelerden belli sayıda çocuk, örneğin ülkemiz için 1 milyon kadar çocuğun boyları, kiloları ve baş çevreleri ölçülür. Buna göre her 100 erkek veya kız çocuğun 50 tanesinin bulunduğu değer % 50 persentil olarak kabul edilir.
Örneğin tartı ölçümü %25 a uyan bir bebek için; kendi ayında, kendi cinsiyetindeki her 100 bebekten 75 i bu bebekten daha ağır, kendi ayında ve kendi cinsiyetindeki her 100 bebekten 25 i ise bu bebekten daha hafif ağırlıkta demektir. Aynı şekilde bir bebeğin kilosu kendi cinsiyetinin persentil eğrisinin % 90 ına uyuyorsa o zaman bu bebek kendi yaşında ve cinsiyetindeki her 100 bebekten 90 ından daha ağır ve 10 undan daha hafif demektir.
%97 üzerindeki persentil de obesite ve yanlış beslenme açısından sorun kabul edilerek irdelenmelidir.

Büyüme parametreleri arasında da bir ilişki vardır. Bebeğin ağırlık, boy ve baş çevresi persentilleri arasında genel bir uyum olması beklenir. Büyüme parametrelerinin persentilleri arasında büyük farklılıklar bazı özel büyüme problemlerini düşündürür.
Ergenlik öncesinde ağırlık ve boy persentilleriyle büyüme hızları açısından kız ve erkek çocuklar arasında çok az farklılık vardır. Ancak ergenlikle birlikte büyümedeki değişimlerin zamanlaması iki cinste çok farklı olmaya başlar.

Biz çocuk hekimleri İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi tarafından 1 milyon çocuk taranarak 2008 de güncelleştirilmiş persentil cetvellerini kullanmaktayız. Bir Türk çocuğun örneğin bir Norveçli çocuğun persentil cetveline göre değerlendirilmesi çok uygun düşmez. Ancak Dünya Sağlık Örgütü süt çocukluğu çağında büyüme farklılıklarının milletlere göre çok az farklılık göstereceği savından yola çıkarak tüm ülkelerin kullanabileceği eğriler geliştirmiştir. Ancak bizim ülkemizde üniversitelerimiz bizim çocuklarımızın standartlarını oluşturdukları için biz şanslıyız ve o eğrileri kullanmaktayız.

2-MEDİAN YÜZDESİ
Persentil eğrilerinde ideal ağırlıklardan ( % 50 persentil değerleri, median) faydalanılarak STANDART TABLOLARI oluşturulmuştur.Burada çocuğun ideal ölçümü aynı yaştaki sağlıklı ve büyümesi normal olan 50 persentildeki çocuğun ideal ölçümü ile karşılaştırılır ve standart değerler tespit edilir.Standart tablolarına gerek kalmadan bu değerler kolayca hesaplanır ve beslenme yetersizliği derecelendirmeleri yapılabilir.

3-STANDART SAPMA SKORU:
Boy ve kilo ölçümlerinin referans ortanca değerden sapması STANDART SAPMA SKORU (SDS) veya Z Skoru şeklinde değerlendirilir.
Sınır değer olarak + 2SD ve –SD alınmaktadır. İki SD nin altı büyüme geriliği olarak değerlendirilir.